Je vindt ze hoog in de kerk op gebrandschilderde ramen. Deze ramen zijn kleiner dan de andere ramen en vallen op door de landelijke tafereeltjes met eendjes, vissen en een ploegende boer.
Rond 1880 werden de glaspanelen aangekocht door de Grote of St. Bavokerk, maar wie koopt zoiets en vooral waarom? De laatste vraag is het meest eenvoudig te beantwoorden, zegt de dienstdoende vrijwilliger van de Vrienden van de Bavo als we een rondje door de kerk lopen. In 1880 was de Bavo een kleine vierhonderd jaar oud, en toe aan grondig onderhoud. Er zijn toen meerdere gebrandschilderde ramen aangekocht, waaronder die van de Waerder Glazen. Een mooi staaltje van vroegtijdige recycling, omdat het glaswerk betrof uit de oude en in onbruik geraakte kerk in dorpje Waarden in Zuid-Holland.
En wie kocht de ramen, vraag ik nieuwsgierig aan de rondleider ‘dat moet haast A.J. Enschedé zijn geweest’ een Haarlemse weldoener. Ik ken de naam Enschedé natuurlijk van de vroegere bankbiljettendrukkerij, maar dat hij bemoeienis had met de kerk was mij onbekend.
Adriaan Justus Enschede was een typische 19-eeuwse ondernemer. Opgeleid als advocaat, maar na het overlijden van vader gaat hij aan de slag in het familiebedrijf Enschede, en maakt daar naam en faam als drukker van waardepapieren.
Hij doet dat kennelijk zo goed dat de Koning Willem III hem de Gouden Leeuw van Nassau overhandigt. Daarnaast liefhebbert hij met oude geschriften, stoft oude lettertypes af en brengt de archieven van de gemeente Haarlem op orde. Onbetaald weliswaar, maar het feit dat hij naar eigen inzicht mocht regelen, was voor hem voldoende. Kennelijk deed hij zeer verdienstelijk werk want zijn wijze van archiveren werd een voorbeeld voor andere gemeenten.
Zoals een tijdgenoot over hem schreef: ‘Enschedé stond zijn man overal, waar de belangen van kunst & wetenschap steun behoeft’. Hij helpt nog even jongere archivarissen om een belangenvereniging op te richten en raakt betrokken bij de restauratie van de Bavo. De gehele restauratie van de Bavo gaat zijn budget te boven maar hij vindt een sommetje om de gebrandschilderde ramen uit Waarden te kopen.
Kijk de volgende keer in de kerk maar eens omhoog en bedenk dat een ondernemende Haarlemmer de gebrandschilderde ramen kocht. Zoals je kunt zien aan de prachtige illustratie zijn het absoluut geen lelijke eendjes!